Мемнан цельна
«Яблоко» партийын тӱҥ цельже – Российлан писын вияҥашыже йӧным ыштен кертше да гражданже-влаклан служитлыше, кызытсе жаплан келшен толшо правовой демократический социальный кугыжанышым конституционный йӧн дене ыштымаш.
Молан ме Думыш логалнена?
«Яблоко» граждан-влакын интересыштым ончыктен да арален шогышашлан да элым тиде цельыш лишемдыше закон-влакым лукшашлан парламентыш логалнеже.
Мо ваштареш ме кучедалына?
Кучем ден бизнесын иктыш ушнымышт ваштареш. Ме пеҥгыдын йодына:
- чыла тугай «кормушкым» пытарышаш верч, могайжын полшымыж дене ресурсым ужалыме деч пурышо окса да бюджет окса олигарх ден чиновник-влакын кӱсенышкышт логалыт;
- кызыт пашам ыштыше бизнесмен-влаклан да нунын лишыл родо-тукымыштлан кугыжаныш должностьым налын шогаш чараш;
- офшорлаште регистрироватлыме компаний-влаклан налогым тӱлыктымӧ специальный режимым ышташ;
- залоговый аукционлаште пайдам кычалше-влаклан компенсационный налогым тӱлыкташ.
Коррупций ваштареш. Ме пеҥгыдын йодына:
- ООН-ын Коррупций ваштареш кучедалме нерген конвенцийжын доходшо кушеч лекмым умылтарен кертдыме чиновник-влакым мутым кучаш шогалташ кӱштышӧ 20 статьяжым тичмаш кугыт дене ратифицироватлаш;
- чиновник-влакын чыла декларацийыштым тӱрыснек терген лекташ да кӧ доход ден погым чын ыштен налмыжым ӱшандарен ончыктен огеш керт гын, тудым кугыжаныш службо гыч луктын колташ;
- чиновник ден депутат-влаклан кугыжанышын участвоватлыман компаний-влакын директор-влак советышкышт пураш чараш.
Элын гражданже-влакын йӧныштын икгай огыл улмыж ваштареш. Ме пеҥгыдын йодына:
- чиновник ден депутат-влакын жилищно-бытовой, медицинский, транспортный да моло тӱрлӧ обслуживаний шотышто привилегийыштым пытараш, «мигалка» дене пайдаланаш чараш;
- чиновник ден тыглай граждан-влаклан ик пенсионный системым ышташ.
Национальность шот дене ваш сырымаш да икте-весым чытен кертдымаш ваштареш. Ме пеҥгыдын йодына:
- национальность шот дене ваш сырымылан да могай калык гыч да могай расан улмо шот дене шыгыремдылмылан пеҥгыдын мут кучаш шогалташ;
- кыдалаш школын программышкыже наций-влак коклаште ваш мутланыме (культур-влак коклаште кылкучымаш) урок-влакым пурташ.
Тоталитаризм да сталинизм ваштареш. Ме пеҥгыдын йодына:
- Сталин пагытысе да большевик-влакын репрессиыштым чыныш лукташ тӧчымылан мутым кучаш шогалташ тӱҥалаш;
- эртыше тоталитаризм жапын косажым пытарен толмо кугыжаныш программым ышташ.
Мо верч ме кучедалына?
Кызытсе жаплан келшыше кугыжаныш – айдемылан да гражданинлан правам да эрыкым пуышо кугыжаныш верч
Айдемым тӱкаш лийдыме да личностьын праваж верч
- личный илышын тайныже верч: ваш-ваш возкалымын да телефон ден мутланымын тайныже верч, илыме верым тӱкаш, тушко весылан пураш лийдыме верч;
- шонымо семын эрык деч посна кодымо да эрыкым шыгыремдыме деч аралаш;
- граждан-влак шотышто закон дене келшыдымын ыштымыштлан правам аралыше орган пашаеҥ-влакын наказаний деч кораҥаш лийдымаш верч;
- эрык деч посна кодымо верлаште граждан-влакым кучымо шотан йӧным гарантироватлымаш верч.
Гражданский права верч
- пикетым, митингым, ошкыл эртымашым, демонстрацийым ончылгоч шижтарен увертарыме радам почеш эртараш;
- пӧръеҥ ден ӱдырамаш-влаклан иктӧр права ден йӧным пуымо шотышто гарантийым ышташ, ӱдырамаш-влакым шыгыремдылмым да вий дене лӱдыктылмым чараш;
- коммерческий огыл ушем-влакым ышташ да нунылан пашам ышташышт эрыкым пуаш;
- СМИ-влакын эрыкан улмыштым тӱрыснек шукташ йӧным ышташ;
- эрыкан общенациональный общественный телевиденийым ышташ.
Демократий верч
- сайлымашын лектышыжым шояклен ончыкташ, сайлымаште административный ресурсым кучылтмым чараш;
- сайлыме комиссий-влакын составыштым чумырымаште чыла партий участвоватлышаш;
- политике партий-влакым регистрироватлыме пашам простаҥдымаш;
- чыла кӱкшытан законодательный погынымашке логалшашлан политике партий-влакын йӱкым погымо лондемым 3 процент марте иземдаш.
Эрыкан чын суд верч
- судысо коррупцийлан да ангажированостьлан кӧра азапыш логалше-влакым утараш да поро лӱмыштым пӧртылташ;
- чын огыл судитлен пунчалым лукмылан судья-влакын ответственностьыштым кугемдаш;
- судья-влакын корпусыштым йӧршын гаяк вашталташ.
Спецслужбо ден вий структур-влакым гражданский контрольыш налшаш верч
- ФСБ-н, ФСО-н, полицийын да моло вий структурын полномочийыштым амал деч посна кумдаҥдыше закон ден подзаконный акт-влакым шӧраш;
- парламент велым терген шогымаш да парламент велым шымлен рашемдымаш, мер организаций-влак велым терген шогымаш.
Пайдале федерализм да национальный политике верч
- Федераций Каҥашын членже-влакым Федерацийын субъектлаштыже илыше калык сайлыже;
- РФ-ын субъектлаштыже исполнительный кучем вуйлатыше-влакым сайлымаш;
- геополитический лӱдыкшӧ, экологический лӱдыкшӧ улман регион да сай огыл игече условиян кундем-влаклан кугыжаныш полышым пуаш;
- Российысе калык-влакын йылмыштлан да культурыштлан кугыжаныш велым полышым пуаш; кугыжаныш федеральный ден региональный СМИ-лаште Российысе калык-влакын йылмышт дене эреак савыкташ да ойлаш;
- национальный республикылаште илыше еҥ-влаклан шочмо йылме дане сай качестван образованийым налын кертме йӧным гарантироватлаш. Российын пӱтынь территорийыштыже кыдалаш школлаште кумылан улшо чыла еҥлан шочмо йылмым да литературым тунемаш йӧным ышташ.
Верысе тичмаш самоуправлений верч
- верысе самоуправлений орган-влаклан нунын дене кутырен келыштарыдыме пунчал-влакым тушкен пуышо закон-влакым угыч ончен лекташ;
- погылан налог деч пурышо чыла оксам верыштак кодаш.
Профессиональный армий верч
- контракт негызеш чумырымо профессиональный армийыш куснаш;
- военнослужащий-влакын окса довольствийыштым кугемдаш, нунылан илыме верым ситараш, пенсийым шотлан лукмаште шыгыремдыше радамым кораҥдаш;
- армийын структурыжым да чотшым, технике дене пойдаралтмыжым улшо чын лӱдыкшӧ дене келшышым ышташ.
Пайдале внешний политика верч
- элын тичмашлыкшым арален кодымаш да Российым пошкудо эл-влакын лӱдыкшыдымылыкышт шотышто гарантыш савыраш;
- Европысо эл-влак да Европа ушем дене Российын пырля пашам ыштыме у форма-влакым вияҥдаш, виза режимым пытараш;
- тугай тӱнямбал организаций ден конвенцийлаште Российын участвоватлымыжым кумдаҥдаш, могайыштын нормативышт ден стандартышт эл-влакым вияҥдымаште кӱлешан да пайдале улыт.
Социальный пазар экономике верч
Шкет собственностьым тӱкаш лийдыме верч
- тӱшка собственник-влакын - миноритарный акционер, пачер, ялысе пӧрт, мланде участке да тулеч моло оза-влакын праваштым аралаш да шукташ;
- собственностьым регистрироватлыме радамым писемдаш да куштылемдаш.
Конкуренций верч
- естественный монополий-влак велым кугу роскотым ыштыме икте гына улшо механизм семын чылалан раш койшо торгым эртараш;
- естественный монополий-влакын корпоративный роскотышт нерген информацийым Интернетыште вераҥдаш;
- административный чаракым ыштымылан да предприниматель-влакым вий дене темдымылан кугурак наказанийым пуаш;
- монополий-влакын тарифыштым пеҥгыдемдыме шотышто чылалан раш процедурым палемдаш, тариф эртыше жапыште окса шулдештме кугыт деч кугун кушшаш огыл.
У экономический политике да сырье дене кепшылталтмым пытарышаш верч
Российын экономикыжын кушмыжым лийме семын утларак писемден колтышашлан ме индивидуальный частный пӧрт-влакым шуко чоҥымо шотышто «Мланде – пӧрт – корно» программым ыштенна. Кызытак Российыште шкенан миллионло гражданлан шкалан да икшыве-влаклан шке мландыште пӧртым чоҥаш йӧным ышташ лиеш. Еш пӧрт-влакым чоҥаш инфраструктуран мландым шкет собственностьыш чыла вере ярак пуаш лиеш да кӱлеш манын шонена. «Мланде – пӧрт – корно» программым шуктымаш тыгай лектышым пуа:
- илыме верым чоҥаш цельым палемден, мландым граждан-влаклан ярак пуымаш, сатулан эл кӧргысӧ йодмашым кугемдымаш да реальный экономикым писынрак виядымаш, тидыже индивидуальный илыме верым чыла вере шуко чоҥымо кӱшеш миллионло у паша верым ышташ йӧным пуа;
- инфраструктуран мландым граждан-влаклан пуымаш кугыжаныш (тӱҥшотышто резерв фонд-влак) кӱшеш да тудын полшымыж дене корным ышташ, газым пурташ, электровийым, вӱдым ситарен шогаш йӧным пуа.
Изи ден кокла кугытан бизнеслан чынже денак полшышаш верч
- бюджет деч ӧрдыжсӧ кугыжаныш фондлашке страховой тӱлымашын ставкыжым иземдаш;
- льготан кредитований системым ышташ;
- «калык рынке-влакым» ыштымаш – изи бизнесысе кооператив-влаклан рынкым почашышт мландым оксала налаш кугурак правам пуаш;
- арендоватлыме муниципальный помещенийлам да нунын айлыме мландым оксам тӱлен налаш правам пеҥгыдын гарантироватлаш;
- кугу да сырьевой бизнес деч посна бизнеслан чумыр налог нелытым иземдаш.
Социально шеледалтмашым иземдышаш верч
- потребительский корзиныш пурышо сату ден услугын переченьыштым кумдаҥдаш да кугытыштым илен лекташ кӱлшӧ кӱкшытыш шукташ;
- пашалан тӱлымӧ эн изи кугытым кокла пашадарын 50 процентше деч изи огыл кугытыш шукташ;
- сырьевой ресурсым ужалыме деч пурышо оксан ужашыж кӱшеш Кугурак тукымын фондшым ышташ;
- пенсий ден социальный пособийым кугемдаш;
- инвалидность шотышто пособийым кугемдаш, инвалид-влаклан паша верым почаш да олаште инвалид коляске дене кошташ йӧнан условийым ышташ.
Пашалан права шотышто гарантий верч
- забастовкым эртараш реальный права;
- кӱсынеш пашам ыштыкташ чараш;
- эрыкан профсоюз-влакым ыштыме шотышто гарантий, профсоюз лидер-влакым паша гыч луктын колтымо ваштареш гарантий.
Айдеме капиталыш инвестицийым ушышаш верч
Образованийым вияҥдышаш верч
- тӱлыдымӧ кыдалаш да чылаштын налын кертме кӱшыл образований;
- йоча садым шукемдаш, кажне йочалан дошкольный учрежденийыште верым ситараш;
- дошкольный учрежденийыште, школышто, профессиональный училищыште, кӱшыл учебный заведенийыште туныктышо-влакын пашадарыштым икмыняр пачаш кугемдаш;
- образовательный учрежденийлам коммерций корно дене вияҥден толмо деч кораҥаш да коррупцийлан корным петыраш.
Тазалыкым аралыме системым пайдаланаш лийшым да сай качестваным ыштышаш верч
- тӱлыдымӧ услугылан стандартым ыштыме годым тазалыкым аралыме тӱлыдымӧ системым пайдаланаш лийшым ышташ;
- медицина пашаеҥ-влакын пашадарыштым кугемдаш;
- калыклан тӱлыдымӧ диспансеризацийым садыгак эртараш;
- вес элла гыч кондымо уникальный эмлан да медицинский оборудованийлан пошлиным кораҥдаш.
Наукылан полшышаш верч
- ученый-влакын уш-акыл собственностьышлан права шотышто пеҥгыде гарантийым ышташ;
- самырык ученый-влаклан – кугыжаныш полышым;
- научный шымлымашым эртараш вес элла гыч кондымо уникальный оборудованийлан пошлиным кораҥдаш.
Граждан-влакым россий культур дек мелын савырышаш верч
- культур ден сымыктышлан оксам шукырак ойыраш;
- тӱвыра объект-влакым миен кошташ лийме торалыкыште вераҥдаш да тӱлен кертме акым палемдаш;
- кушкын толшо тукымым культур илышыш кугыжанышын средстваж кӱшеш ушаш йӧным ышташ.
Йырым-йырысе кундемын яндарлыкше верч
- Экологий министерствым уэш ышташ;
- кугыжаныш экологический экспертизе институтым уэш почаш;
- кучылталтше ядерный топливым вес элла гыч кондымым, у АЭС-влакым чоҥымым чарнаш да тошто АЭС-влакым петыраш.
«Яблоко» Российын гражданже-влаклан мемнан эллан вияҥме корно дене каяшыже йӧным пуышо программым темла. ХХI курым тӱҥалтышлан шке калыкыштын улан илымыж шотышто тӱняште эн кугу кӱкшытыш шушо чыла эл тыгай корно дене кая.
Мемнан элна таче ойырен налшаш:
- але тудо ХХI курымышто вияҥме корно дене кая,
- але тудо умбакыжат ик верыште тошкештеш да кумшо тӱняш мунчалтен вола да кызытсе чек кӧргыштыжӧ ХХI курым кыдал марте илен огеш шу.
